1. Giới thiệu:
Vi khuẩn bạch hầu có tên khoa học là Corynebacterium diphtheriae thuộc họ Corynebacteriaceae.
Bệnh bạch hầu do vi khuẩn bạch hầu Corynebacterium diphtheriae (Cory. diphtheriae) gây ra. Bệnh có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi, viêm cơ tim, rối loạn nhịp tim, thậm chí là tử vong.
Bạch hầu là bệnh nhiễm khuẩn cấp tính có giả mạc ở tuyến hạnh nhân, hầu họng, thanh quản, mũi. Bệnh có thể xuất hiện ở da, các màng niêm mạc khác như kết mạc mắt hoặc bộ phận sinh dục. Đây là bệnh vừa nhiễm trùng vừa nhiễm độc và các tổn thương nghiêm trọng của bệnh chủ yếu là do ngoại độc tố của vi khuẩn gây ra.
2. Đặc điểm sinh vật, hóa học của vi khuẩn Bạch hầu
Vi khuẩn Cory. diphtheriae có kích thước 0,5 - 1 x 2 – 8 µm, dạng hình que thẳng hoặc hơi cong, có một hoặc 2 đầu tròn và thường phình ra to hơn thân làm cho vi khuẩn có dạng hình chùy.
Vi khuẩn Cory. diphtheriae nhuộm Gram bắt màu Gram dương nhưng khi tẩy màu kéo dài dễ mất màu tím. Khi nhuộm phương pháp Albert thì trực khuẩn bắt màu xanh và có các hạt di nhiễm sắc (hạt volutin) những hạt này bắt màu đen khác với màu của thân vi khuẩn.Vi khuẩn Cory. diphtheriae có thể xếp thành hàng rào hay thành chữ cái H, V, X, Y... không di động, không có vỏ, không sinh nha bào.
Vi khuẩn Cory. diphtheriae là vi khuẩn hiếu khí. Mọc được ở môi trường nuôi cấy thông thường, nhưng mọc tốt và nhanh ở môi trường có máu và huyết thanh. Nhiệt độ thích hợp là 37oC, pH thích hợp 7,6 – 8,0.
Hình thái của vi khuẩn bạch hầu
Vi khuẩn Cory. diphtheriae có sức đề kháng cao ở ngoài cơ thể, có thể chịu được thời tiết khô và lạnh giá. Nếu được chất nhầy bao bọc, vi khuẩn Cory. diphtheriae có thể sống trên đồ vật trong thời gian từ vài ngày đến vài tuần, sống được 30 ngày trên đồ bằng vải, sống 20 ngày trong sữa, nước uống và tồn tại được 2 tuần trong tử thi.
Tuy nhiên, vi khuẩn Cory. diphtheriae khá nhạy cảm với các yếu tố lý, hóa. Cụ thể, dưới ánh sáng mặt trời trực tiếp, vi khuẩn Cory. diphtheriae sẽ chết trong vài giờ. Nếu sống dưới ánh sáng mặt trời khuếch tán, loại vi khuẩn này sẽ bị tiêu diệt sau vài ngày. Ở nhiệt độ 58 oC, vi khuẩn Cory. diphtheriae tồn tại được khoảng 10 phút và chúng chỉ sống được 1 phút dưới tác động của phenol 1% và cồn 60 độ.
3. Nguyên nhân, sự lây truyền và triệu chứng của bệnh Bạch hầu
Ổ chứa vi khuẩn Cory. diphtheriae là người bệnh và người khỏe mạnh mang vi khuẩn. Bệnh lây truyền qua đường hô hấp hoặc tiếp xúc với người bị nhiễm vi khuẩn Cory. diphtheriae. Bên cạnh đó, sữa tươi cũng có thể là phương tiện lây truyền vi khuẩn Cory. diphtheriae. Sau khi nhiễm vi khuẩn Cory. diphtheriae, người bệnh thường ủ bệnh trong khoảng 2 - 5 ngày hoặc hơn.
Người mắc bệnh Cory. diphtheriae có triệu chứng viêm họng, mũi và thanh quản, họng đỏ, đau khi nuốt, da xanh tái, mệt mỏi, nổi hạch dưới hàm làm sưng tấy vùng cổ. Trong vòng 2 - 3 ngày, những mảng bám màu xám, dính, chắc sẽ xuất hiện ở vùng hầu họng, nếu cố gỡ ra có thể gây chảy máu.
Vi khuẩn Cory. diphtheriae gây bệnh bạch hầu ở người, thường gặp nhất là ở trẻ em, lứa tuổi từ 2 - 7 tuổi và gặp nhiều về mùa lạnh. Bệnh Cory. diphtheriae thanh quản là thể bệnh nặng ở trẻ em, biểu hiện tại chỗ là giả mạc thanh quản và biểu hiện toàn thân là nhiễm độc thần kinh, tê liệt thần kinh sọ não, thần kinh cảm giác, thần kinh vận động ngoại biên và viêm cơ tim. Bệnh có thể qua khỏi hoặc có thể gây tử vong trong vòng 6 – 10 ngày. Tỷ lệ tử vong do bệnh là 5 - 10%.
Các triệu chứng của bệnh Cory. diphtheriae thường bắt đầu từ 02 đến 07 ngày sau khi nhiễm bệnh, bao gồm sốt 38 °C hoặc hơn, ớn lạnh, mệt mỏi, da tím tái, đau họng, khan tiếng, ho, nhức đầu, nuốt khó, nuốt đau, khó thở, thở nhanh, mũi hôi và chảy máu, sưng hạch. Từ 02 đến 03 ngày, Cory. diphtheriae có thể phá hủy những mô khỏe mạnh trong hệ hô hấp. Mô chết hình thành một lớp màng bao dày, màu xám trong họng hoặc mũi, gọi là "giả mạc". Nó có thể bao quanh những mô trong mũi, amidan, thanh quản, và họng, gây khó thở và khó nuốt. Các triệu chứng cũng có thể bao gồm rối loạn nhịp tim, viêm cơ tim, liệt dây thần kinh sọ và ngoại biên.
Bệnh Cory. diphtheriae lây truyền từ người sang người thường xảy ra thông qua không khí khi một người bệnh ho hoặc hắt hơi. Hít phải các hạt do người bệnh phóng thích ra ngoài dẫn đến nhiễm trùng. Tiếp xúc với bất kỳ vết loét trên da nào cũng có thể làm lây vi khuẩn Cory. diphtheriae, nhưng thường ít xảy ra. Nhiễm bệnh gián tiếp cũng có thể xảy ra, khi người bệnh chạm vào một vật hoặc bề mặt, có thể để lại vi khuẩn vẫn hoạt động.
Ngoài ra, một số bằng chứng cho thấy động vật cũng có khả năng lây bệnh Cory. diphtheriae, nhưng chưa được khẳng định. Corynebacterium ulcerans được phát hiện trên một số động vật, do đó có khả năng lây truyền từ động vật.
4. Các phương pháp xét nghiệm phát hiện vi khuẩn bạch hầu
4.1. Xét nghiệm soi trực tiếp
Bệnh phẩm là màng giả mạc hoặc chất ngoáy họng ở chỗ có tổn thương (tốt nhất lấy được giả mạc) để làm tiêu bản nhuộm Gram, nhuộm Albert để phát hiện vi khuẩn. Nếu thấy hình thể vi khuẩn điển hình thì báo kết quả sơ bộ để lâm sàng có hướng điều trị kịp thời.
4.2. Xét nghiệm nuôi cấy (mất nhiều thời gian và hay làm ở các Trung tâm và Viện nghiên cứu)
Cấy bệnh phẩm vào các môi trường thích hợp như môi trường trứng, môi trường có Tellurit kali 0,3% như môi trường Mac-Leod, môi trường Schroer, để ở nhiệt độ 37oC trong 18 - 24 giờ, rồi chọn khuẩn lạc điển hình về hình thể, để xác định tính chất sinh hóa và độc tố của vi khuẩn Cory. diphtheriae.
4.3. Xét nghiệm sinh học phân tử (chủ yếu làm ở các Trung tâm và Viện nghiên cứu)
Bệnh phẩm là màng giả mạc hoặc chất ngoáy họng ở chỗ có tổn thương
.jpg)
Khoa Vi Sinh, Bệnh viện Việt Nam - Thuỵ Điển Uông Bí đã triển khai xét nghiệm soi trực tiếp và nuôi cấy, định danh tìm vi khuẩn Cory. diphtheriae để chẩn đoán và sàng lọc bệnh Cory. diphtheriae phục vụ nhu cầu của người bệnh cũng như hỗ trợ chẩn đoán và điều trị trong lâm sàng cho kết quả sàng lọc, nhanh chóng. Chỉ sau khoảng 30 phút từ khi lấy mẫu bệnh phẩm làm xét nghiệm, người bệnh đã có được kết quả soi trực tiếp.
5. Phòng ngừa bệnh Cory. diphtheriae
Tất cả bệnh nhân viêm họng giả mạc nghi Cory. diphtheriae phải được vào viện để cách ly đường hô hấp nghiêm ngặt cho đến khi có kết quả xét nghiệm vi khuẩn hai lần (--). Mỗi mẫu bệnh phẩm được lấy cách nhau 24 giờ và không quá 24 giờ sau khi điều trị kháng sinh. Nếu không có điều kiện làm xét nghiệm thì phải cách ly bệnh nhân sau 14 ngày điều trị kháng sinh.
- Quản lý người lành mang vi khuẩn, người tiếp xúc: Những người tiếp xúc mật thiết với bệnh nhân phải được xét nghiệm vi khuẩn và theo dõi trong vòng 7 ngày. Tiêm 1 liều đơn Penicillin hoặc uống Erythromycin từ 7-10 ngày cho những người đã bị phơi nhiễm với bạch hầu, bất kể tình trạng miễn dịch của họ như thế nào. Nếu xét nghiệm vi khuẩn (+) thì họ phải được điều trị kháng sinh và tạm nghỉ việc tại các trường học hoặc cơ sở chế biến thực phẩm cho đến khi có kết quả xét nghiệm vi khuẩn (-).
- Xử lý môi trường: Phải sát trùng tẩy uế đồng thời và sát trùng tẩy uế lần cuối tất cả các đồ vật có liên quan tới bệnh nhân. Tẩy uế và diệt khuẩn phòng bệnh nhân hàng ngày bằng cresyl, chloramin B; bát đĩa, đũa, chăn màn, quần áo… phải được luộc sôi; sách, vở, đồ chơi… phải được phơi nắng.
Bệnh Cory. diphtheriae lây chủ yếu qua đường hô hấp do vậy cần cách ly triệt để và điều trị cho người bệnh và người lành mang mầm bệnh. Biện pháp phòng bệnh tốt nhất hiện nay là tiêm vắc-xin Cory. diphtheriae đầy đủ và đúng lịch để phòng ngừa bệnh Cory. diphtheriae hữu hiệu nhất (vắc-xin giải độc tố bạch hầu có hệ thống cho trẻ em dưới 1 tuổi để gây miễn dịch cơ bản. Tiêm nhắc lại sau 1 năm và 5 năm để củng cố miễn dịch).
Hiện nay, đã có rất nhiều loại vắc xin phòng ngừa bệnh Cory. diphtheriae như vắc xin 3 trong 1, 4 trong 1, 5 trong 1 hay vắc xin 6 trong 1 có phòng ngừa cho 6 loại bệnh truyền nhiễm cho trẻ từ 2 tháng đến dưới 24 tháng tuổi bao gồm bệnh bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, viêm gan B và viêm phổi, viêm màng não do vi khuẩn Haemophilus.
Bên cạnh đó cần lưu ý áp dụng các biện pháp như đảm bảo vệ sinh cá nhân, vệ sinh môi trường, vệ sinh sạch sẽ nơi ở, nhà trẻ, đảm bảo không khí luôn thông thoáng, đủ ánh sáng và cách ly người mang vi khuẩn Cory. diphtheriae. Che mũi miệng khi hắt hơi, rửa tay thường xuyên bằng xà phòng.
Tuyên truyền cho mọi người dân biết để đưa trẻ đi tiêm chủng theo đúng lịch, trong trường hợp phát hiện người mắc cần thông báo ngay cho cơ quan y tế gần nhất để có biện phòng dự phòng tránh lây nhiễm và hạn chế không cho trẻ tiếp xúc với người bệnh.
Hiện Khoa Sơ sinh, Bệnh viện Việt Nam - Thụy Điển Uông Bí đang cung cấp đa dạng các dịch vụ tiêm vắc-xin Cory. diphtheriae dành cho trẻ nhỏ và người lớn.
Để đảm bảo tiêm chủng an toàn và hiệu quả, trước khi tiêm, khách hàng sẽ được các bác sĩ chuyên khoa thăm khám, sàng lọc đầy đủ các vấn đề về thể trạng và sức khỏe, tư vấn về vắc-xin phòng bệnh và phác đồ tiêm, cách theo dõi và chăm sóc sau tiêm chủng trước khi ra chỉ định tiêm vắc-xin theo khuyến cáo mới nhất của Bộ Y tế & Tổ chức Y tế Thế giới.
Khoa vi sinh