Trong năm 2020-2021, Bộ phận cấp phát thuốc Bảo hiểm ngoại trú của Bệnh viện Việt Nam – Thụy Điển Uông Bí ghi nhận sự gia tăng cấp phát các thuốc chứa hoạt chất Levodopa, đây là hoạt chất có tác động lên hệ thần kinh, chủ yếu để điều trị bệnh Parkinson. Hiện nay, trong danh mục thuốc bệnh viện có hai loại thuốc chứa hoạt chất Levodopa là: Levodopa + Carbidopa (Masopen), Levodopa + benserazid (Madopar). Để sử dụng thuốc an toàn, hiệu quả tránh các tác dụng không mong muốn, người bệnh cần chú ý đến một số lưu ý khi sử dụng thuốc chứa hoạt chất Levodopa.
Levodopa có tác dụng như thế nào?
Bệnh Parkinson nguyên phát thường gặp ở người 50 - 60 tuổi do thoái hóa não, do thiếu chất dẫn truyền thần kinh Dopamin. Não thiếu Dopamin nhưng lại không thể tiêm hay uống Dopamin vì chất này không đi qua được hàng rào máu - não để vào não. Do đó phải dùng Levodopa là tiền chất của Dopamin. Levodopa đi qua được hàng rào máu - não, khi vào não mới bị khử thành Dopamin, bù đắp cho sự thiếu hụt.
Bệnh Parkinson nguyên phát thường gặp ở người 50 - 60 tuổi do thoái hóa não, do thiếu chất dẫn truyền thần kinh Dopamin (Hình ảnh minh hoạ)
Tuy nhiên, khi uống thì chỉ có 1% Levodopa đi qua hàng rào máu não để chuyển thành Dopamin ở não phục vụ cho mục đích chữa bệnh. Số Levodopa còn lại nằm ở ruột và vùng ngoại vi cũng chuyển thành Dopamin ngay ở đó và tạo ra các tác dụng không mong muốn như: chán ăn, buồn nôn, táo bón, nước tiểu và các dịch cơ thể có màu vàng (trong hầu hết người dùng lúc đầu), ra mồ hôi, hạ huyết áp, loạn nhịp tim.
Ngoài ra chính Levodopa cũng có các tác dụng không mong muốn về tâm thần - thần kinh như: mất ngủ, lú lẫn, trầm cảm, loạn thần, tăng enzym gan, tăng động, ngoại tháp (hiếm gặp). Sau một thời gian dùng, hiệu quả của Levodopa kém đi và sau 10 năm thì hầu như không có hiệu quả nữa.
Tại sao phải kết hợp Levodopa với các chất khác?
Dùng Levodopa thì sinh khả dụng (hiệu suất chữa bệnh) thấp, do đó phải kết hợp nó với các chất khác như: carbidopa, benserazid. Các chất này ức chế việc chuyển levodopa thành dopamin ở ruột và ngoại vi (làm giảm các tác dụng không mong muốn), đồng thời tạo điều kiện cho levodopa vào não để tạo ra nhiều dopamin ở não (làm tăng sinh khả dụng).
Ví dụ: nếu dùng riêng levodopa thì sinh khả dụng của levodopa đơn chỉ 30% nhưng nếu dùng kết hợp (200mg levodopa 50mg carbidopa) thì sinh khả dụng của sản phẩm kết hợp có thể lên tới 90%.
Tùy theo tình trạng bệnh mà bác sỹ chọn thuốc và liều lượng thích hợp. Người bệnh cần tuân thủ đúng chỉ định, và định kỳ khám lại để nếu cần thì bác sỹ sẽ điều chỉnh. Không tự ý thay đổi, khi nơi bán thuốc không có loại thuốc đã ghi trong đơn thì phải hỏi lại bác sỹ (để có thể thay đổi thuốc, thay đổi cách dùng, liều dùng thích hợp).
Những người có bệnh mắc kèm cần thận trọng khi dùng Levodopa
Người có tiền sử hoặc đang mắc bệnh u hắc tố ác tính hoặc có tổn thương da thì không được dùng levodopa vì nó kích hoạt khối u hoặc các tổn thương này.
Người bị bệnh glaucoma góc đóng không được dùng levodopa vì nó làm tăng áp lực mắt.
Người bị bệnh rối loạn tâm thần hay nhiễu tâm nặng, suy tim mất bù, bị bệnh gan, thận thì không được dùng levodopa vì tác dụng phụ của levodopa làm nặng thêm các bệnh này.
Người bị bệnh cường giáp, đái tháo đường thì không được dùng levodopa vì levodopa có thể làm nặng thêm hoặc làm chuyển các bệnh này theo hướng không có lợi.
Khi gặp các bệnh có chống chỉ định tuyệt đối thì không được dùng levodopa; đối với các bệnh thuộc diện không chống chỉ định tuyệt đối thì vẫn có thể dùng levodopa theo chỉ dẫn của bác sỹ; nếu trong quá trình dùng mà bệnh có chuyển biến khác thường cần báo lại với bác sỹ để xử lý.
Các thuốc không được dùng chung với Levodopa
Dùng chung Levodopa với thuốc trầm cảm IMAO sẽ làm tăng huyết áp. Phải ngừng dùng IMAO ít nhất 2 tuần mới được dùng Levodopa.
Có thể dùng thuốc trầm cảm 3 vòng khi người bệnh đang dùng Levodopa. Tuy nhiên, cần biết khi dùng đồng thời này sẽ làm nặng thêm tình trạng hạ huyết áp tư thế đứng, ngoài ra cũng có thể gây loạn động (nhưng hiếm) và làm chậm sự hấp thu levodopa. Cẩn trọng theo dõi khi dùng kết hợp.
Thuốc chống loạn thần làm giảm hiệu lực của Levodopa. Tránh dùng chung. Trường hợp cần dùng chung thì phải thận trọng. Khi dùng chung với thuốc loạn thần nếu gặp tác dụng phụ như rối loạn vận động (ngoại tháp) hay hội chứng Parkinson thì cần báo ngay với bác sỹ.
Một số chú ý khác
Do sự dung nạp thuốc khác nhau ở từng người nên bác sỹ phải dò liều. Liều tính theo levodopa khởi đầu thấp (một lần 125mg, một ngày hai lần) cứ mỗi 6, 7, 8 ngày tăng liều từng nấc nhỏ cho đến lúc đạt hiệu quả. Tổng liều mỗi ngày từ 2,5 - 6g có thể lên tới 8g nhưng không được vượt quá 8g.
Khi dùng quá liều có thể bị loạn động theo kiểu múa giật, thường xảy ra lúc thời điểm đỉnh (sau một liều đáp ứng trước đó), có thể gây loạn cơ (sau một đêm ngủ, sau liều dùng gần nhất). Không có thuốc giải độc đặc hiệu. Cần rửa dạ dày và dùng thuốc chữa triệu chứng.
Không được ngừng dùng levodopa đôt ngột vì có thể bị hội chứng an thần kinh ác tính, rối loạn tâm thần, tăng thân nhiệt.
Levodopa gây dị tật ở phủ tạng và xương thai nhi, gây độc cho trẻ bú. Không dùng levodopa cho người mang thai, cho con bú.
Tóm lại, các thuốc chứa Levodopa cần được chỉ định của bác sỹ và tuân thủ các hướng dẫn khi dùng. Người bệnh, người nhà người bệnh khi sử dụng các thuốc có hoạt chất Levodopa có thể liên hệ với nhân viên y tế của Bệnh viện Việt Nam – Thụy Điển Uông Bí để được tư vấn, hướng dẫn sử dụng thuốc an toàn, hợp lý khi cần.